AGEING

Είναι δυνατό να επιβραδυνθεί η γήρανση?

Παναγιώτης Τρόντζας

Τα χρόνια προβλήματα υγείας που σχετίζονται με την παράταση της ζωής του πληθυσμού στον 21^ο αιώνα, απειλούν να καταστρέψουν τις οικονομίες των αναπτυγμένων χωρών λόγω της συνεχούς και υπερβολικής επιβάρυνσης των ασφαλιστικών ταμείων υποβαθμίζοντας παράλληλα την ποιότητα ζωής των υπερηλίκων.

Παρατηρώντας τα πληθυσμιακά δεδομένα στη μεγαλύτερη ηλικιακή ομάδα κυριαρχούν κατά σειρά οι καρδιαγγειακές νόσοι, οι κακοήθειες, τα πνευμονικά και νεφρικά νοσήματα, ο σ. διαβήτης τύπου 2 και η ν. Alzheimer¹. Επιπλέον όλο και πιο πολλοί υπερήλικες πάσχουν από περισσότερες από τρεις χρόνιες νόσους για τις οποίες λαμβάνουν τουλάχιστον τρεις διαφορετικές θεραπείες με αυξημένη την πιθανότητα ανεπιθύμητων ενεργειών ή αλληλεπιδράσεων αυτών των φαρμάκων². Αν όμως η θεμελιώδης αιτία αυτών των κύριων χρόνιων νοσημάτων είναι η καθεαυτό διαδικασία της γήρανσης ίσως η στόχευση αυτής της ίδιας της διαδικασίας να αποτελεί τον ασφαλέστερο και οικονομικότερο τρόπο αντιμετώπισης των νοσημάτων της τρίτης ηλικίας².

Ένα από τα βασικά επιστημονικά επιτεύγματα των τελευταίων ετών σχετικά με τη γήρανση είναι η αποκάλυψη κεντρικών παθολογοφυσιολογικών  μηχανισμών που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και καθορίζουν τη βιολογική διαδικασία της γήρανσης, όπως ο μεταβολισμός, η ομοιοστασία των πρωτεϊνών, οι μακρομοριακές βλάβες, η φλεγμονή, η προσαρμογή στο stress, η επιγενετική, τα βλαστοκύτταρα και η αναγέννηση τους.

Το ευτύχημα είναι ότι έρευνες σε πειραματικά μοντέλα έχουν καταδείξει ότι οι βασικές διαδικασίες της γήρανσης μπορούν να αντιστραφούν μέσω διαιτητικών, γενετικών και φαρμακευτικών επιδράσεων, που μπορεί να παρατείνουν τη διάρκεια της ζωής βελτιώνοντας παράλληλα και το  «ευ ζειν». Τα ευρήματα αυτά υποδεικνύουν ότι ο βιολογικός ρυθμός της γήρανσης μπορεί να επιβραδυνθεί³.

Η ανακάλυψη κυτταρικών, μοριακών και γενετικών μηχανισμών που ρυθμίζουν τη γήρανση σε διαφορετικά είδη προσφέρει νέες ευκαιρίες παρέμβασης. Για παράδειγμα η παρέμβαση για την αφαίρεση του γονιδίου rps6kb1 (knockout mice) επιμηκύνει τη ζωή και βελτιώνει την υγεία θηλυκών ποντικιών, ενώ στα αρσενικά ποντίκια η ζωή επιμηκύνεται με την υπερέκφραση του γονιδίου Sirt6. Και στα δυο φύλα ποντικιών η ζωή παρατείνεται με τη μείωση της θερμιδικής πρόσληψης καθώς και των επιπέδων πρόσληψης της μεθειονίνης.

Έχει επίσης αποδειχθεί η σύνδεση μεταξύ των χρόνιων ηλικοεξαρτώμενων νόσων και της κυτταρικής γήρανσης (cellular senescene), κατά την οποία πολλά κύτταρα ενεργοποιούνται σε ανταπόκριση στο stress και τη βλάβη. Κατά τη διάρκεια της γήρανσης σε πολλές παθολογικές διαδικασίες (όπως η ιδιοπαθής πνευμονική ίνωση) τα γηρασμένα κύτταρα δεν απομακρύνονται ικανοποιητικά από το ανοσολογικό σύστημα. Ως αποτέλεσμα της παραμονής τους εγκαθίσταται ένας συνεχές επίπεδο χρόνιας φλεγμονής  που συνεισφέρει στην ιστική δυσλειτουργία. Παρεμβάσεις με στόχο την εξάλειψη της γήρανσης των κυττάρων έχει αποδειχθεί ότι βελτιώνουν τη διάρκεια και την ποιότητα ζωής σε ποντικούς⁴.

Η μακροβιότητα και η υγεία μπορεί να βελτιωθεί και με φαρμακευτικές παρεμβάσεις.  Τουλάχιστον 6 φάρμακα (nordihydroguaiaretic acid, aspirin, acarbose, protandim, rapamycin και  17α-estradiol) έχει αποδειχθεί ότι παρατείνουν τη ζωή σε πειραματόζωα αλλά  επιδρούν παρόμοια και στον άνθρωπο. Για παράδειγμα η Ακαρβόζη (Αcarbose) φαίνεται να παρεμποδίζει την εμφάνιση τόσο του διαβήτη όσο και της υπέρτασης⁵. Η Ραπαμυκίνη (Rapamycin), η οποία βελτιώνει την ανταπόκριση των υπερηλίκων στα εμβόλια, φαίνεται ότι μειώνει την ανοσολογική ανεπάρκεια που αναπτύσσσεται σε αυτές τις ηλικίες. Τέλος η Μετφορμίνη (Metformin)  που χρησιμοποιείται με ασφάλεια εδώ και 60 χρόνια για τη θεραπεία του σ. διαβήτη τύπου 2, φαίνεται σε πρόσφατες δημοσιεύσεις  (σε κλινικές μελέτες, πειραματικά μοντέλα και επιδημιολογικές μελέτες) ότι μειώνει σημαντικά των κίνδυνο τόσο των καρδιαγγειακών επεισοδίων όσο και των νευρολογικών εκφυλιστικών παθήσεων⁶.  

Το απώτατο όριο ζωής στους ανθρώπους θεωρείται ότι είναι γύρω στα 115 έτη⁷. Με δεδομένο το σημερινό προσδόκιμο επιβίωσης, το οποίο ανέρχεται περίπου στα 80 έτη στις δυτικές χώρες, υπάρχει περιθώριο να κερδηθούν 35 επιπλέον έτη ζωής σε ένα άτομο που εισέρχεται με σχετικά καλή υγεία στη σημερινή τρίτη ηλικία. Επιπλέον στόχος είναι η απομάκρυνση και η συντόμευση της νοσηρότητας που αναπόφευκτα εμφανίζεται προς το τέλος της ζωής κάθε ανθρώπου⁸. 

Η δίαιτα, η άσκηση και οι λοιποί αναγνωρισμένοι παράγοντες του υγιούς lifestyle μπορούν να βοηθήσουν στην επίτευξη καλύτερης υγείας στους ηλικιωμένους αλλά για να κατακτηθούν τα παραπάνω έτη στο προσδόκιμο επιβίωσης θα χρειαστούν μάλλον τα φάρμακα και οι άλλες επιστημονικές παρεμβάσεις⁷.

Παρά τις σημαντικές προόδους της γηριατρικής τα τελευταία χρόνια, τα επιτεύγματα της δεν έχουν συγκινήσει αντίστοιχα το σύνολο της ιατρικής κοινότητας. Πιθανόν τα αποτελέσματα ικανών κλινικών μελετών που δημοσιεύονται όλο και πιο συχνά σε μεγάλα περιοδικά, αλλάξουν στο άμεσο μέλλον την ιατρική αντίληψη και τη στάση των θεσμικών παραγόντων και αναγνωρισθεί πλέον ότι «θεραπεύοντας τις διαδικασίες της γήρανσης αντιμετωπίζεται η ίδια η γήρανση».

References

1. 1.   Xu J, Murphy SL, Kockanek KD, Bastian B, Arias E. Deaths: final data for 2016. Natl Vital Stat Rep 2018;67(5):1-75.
2. 2.   Austed SN. The gerosciense hypothesis: is it possible to change the rate of aging? In: Sierra F, Kohanski R, eds. Advances in Geroscience. Springer;2015:1-36.
3. 3.   Sierra F, Kohanski R. Geroscience and the trans-NIH Geroscience Interest Group, GSIG. Geroscience 2017;39(1):1-5.
4. 4.   Rodier F, Zhou D, Ferbeyre G. Cellular senescence, geroscience, cancer and beyond. Aging (Albany NY) 2018 Sep 7;10(9):2233-2242.
5. 5.   Chiasson JL, Josse RG, Gomis R, Hanefeld M, Karasik A, Laakso M; STOP-NIDDM Trial Research Group. Acarbose treatment and the risk of cardiovascular disease and hypertension in patients with impaired glucose tolerance: the STOP-NIDDM trial. JAMA 2003;290(4):486-94.
6. 6.   Bitto A, Ito TK, Pineda VV, et al. Transient rapamycin treatment can increase lifespan and healthspan in middle-aged mice. Elife 2016 Aug 23;5. pii: e16351.
7. 7.   Barzilai N, Cuervo AM, Austad S. Aging as a Biological Target for Prevention and Therapy. JAMA 2018 Oct 2;320(13):1321-2.
8. 8.   Milman S, Barzilai N. Dissecting the Mechanisms Underlying Unusually Successful Human Health Span and Life Span. Cold Spring Harb Perspect Med 2015 Dec 4;6(1):a025098.